ભાઈ દૂજનો તહેવાર ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના પવિત્ર સંબંધનું પ્રતીક છે. આ તહેવાર કારતક મહિનામાં ઉજવવામાં આવે છે.હિંદુ કેલેન્ડરમાં, દિવાળી અને ગોવર્ધન પૂજા પછી કારતક મહિનામાં ભાઈ દૂજનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે. તે દ્વિતિયા તિથિ પર ઉજવવામાં આવે છે. જેને યમ દ્વિતિયા પણ કહેવામાં આવે છે.
આ તહેવાર ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના અતૂટ પ્રેમનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. રક્ષાબંધનની જેમ ભાઈબીજના દિવસે પણ બહેનો ભાઈના દીર્ઘાયુ માટે કામના કરે છે. ભાઈબીજના દિવસે બહેનો ભાઈના કપાળ પર તિલક કરે છે અને મિઠાઈ ખવડાવીને તેમને નારિયેળ આપે છે. તમામ જગ્યાએ ભાઈબીજ માટેની અલગ અલગ માન્યતાઓ પ્રવર્તી રહી છે. ઉત્તર ભારતમાં બહેનો ભાઈઓને તિલક અને અક્ષત લગાવીને નારિયેળ ભેટમાં આપે છે. પૂર્વીય ભારતમાં બહેનો શંખનાદ પછી તિલક લગાવીને ભેટ આપે છે. આ દિવસે બહેનો ભાઈઓના દીર્ઘાયુ માટે વ્રત કરે છે અને ભોજન કરાવ્યા પછી વ્રત ખોલે છે.
ભાઈબીજના દિવસે ભાઈને તિલક કર્યા પછી ભોજન કરાવવાની ધાર્મિક માન્યતા છે. કહેવામાં આવે છે કે, બહેનો આ દિવસે શ્રદ્ધા અને આદરપૂર્વક તિલક તથા ભોજન કરાવે છે. જે ભાઈઓ બહેનના આતિથ્યનો સ્વીકાર કરે છે, તેમની તમામ ઈચ્છા પૂર્ણ થાય છે અને યમરાજનો ભય રહેતો નથી. આ દિવસે બહેનના ઘરે ભાઈ ભોજન કરે તો અકાળ મૃત્યુનું જોખમ દૂર થાય છે. ઉપરાંત સુખ, સમૃદ્ધિ, સંપત્તિ અને ધનની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વર્ષે ભાઈ દૂજનો તહેવાર આજે 15 નવેમ્બરે ઉજવવામાં આવશે.
કારતક મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષના બીજા દિવસે ભાઈદૂજનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે. આ તહેવાર ભાઈ-બહેનના પ્રેમની શુદ્ધિનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. જે અત્યંત શુદ્ધ અને દિવ્ય છે. આ દિવસે બહેનો તેમના ભાઈને તિલક લગાવે છે અને આરતી કરે છે અને તેમના લાંબા આયુષ્ય માટે પ્રાર્થના કરે છે. પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર આ પરંપરા યમરાજ સાથે જોડાયેલી હોવાનું કહેવાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ તારીખે યમરાજે તેમની બહેન યમુનાનું આમંત્રણ સ્વીકાર્યું હતું. આ દિવસે યમુનામાં સ્નાન કરવાનું વિશેષ મહત્વ છે. આ દિવસે, બહેનો તેમના ભાઈની સુખાકારી (મંગલ દોષ ઉપાય) માટે વિધિઓ સાથે પૂજા કરે છે. જેમાં મંગલ પઠન, પર્વ અને પ્રસાદ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
